Η Συνθήκη Ειρήνης της Λωζάννης {24 Ιουλ 1923}

«Ἀρχηγοί Στρατοῦ και Στόλου, πενθοῦντες ἀπό χθές ἐκφράζουν τήν βαθεῖαν λύπη των…» Τηλεγράφημα προς τον Ε. Βενιζέλον από τον Στρατηγό Πάγκαλο και Υποναύαρχο  Χατζηκυριάκο μετά την συμφωνία του με τον Ι. Ινονού την 27-5-1923

Την 24 Ιουλίου 1923 (ν.η), στην αίθουσα τιμών του Πανεπιστημίου της Λωζάννης στην Ελβετία, υπογράφτηκε η 5η συνθήκη ειρήνης του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου. Οι εργασίες της διάσκεψης της Λωζάννης άρχισαν την 21 Νοε1922, με σκοπό την υπογραφή συνθήκης ειρήνης μεταξύ των χωρών,  Η. Βασιλείου, Γαλλίας,  Ιταλίας, Ρουμανίας, Ιαπωνίας, Σερβίας και της Ελλάδος,  με την Τουρκία. Η χώρα μας  εκπροσωπείτο από τον Ελευθέριο Βενιζέλο, ο οποίος μετά την ήττα του στις εκλογές της 20 Νοε 1920, είχε εγκαταλείψει την Ελλάδα.  Ήταν η μόνη  συνθήκη του Α΄ΠΠ, την  οποία οι σύμμαχοι της «Εγκαρδίου Συνεννοήσεως», την υπέγραψαν ως ηττημένοι. Ο νικητής
Κεμάλ Ατατούρκ υπαγόρευσε τους όρους της.

Η πορεία προς την Συνθήκη

Την 16 Σεπ 1922 οι τελευταίοι  Έλληνες στρατιώτες εγκατέλειψαν την Μικρά Ασία, μετά από την πιο ταπεινωτική ήττα του Ελληνικού Στρατού στην νεώτερη ιστορία μας.  Την 28 Σεπ 1922 το στρατιωτικό κίνημα, των  Συνταγματαρχών Πλαστήρα Νικολάου, Γονατά Στυλιανού και Αντιπλοιάρχου Φωκά Δημητρίου, ανέλαβε την εξουσία της χώρας. Την 11 Οκτ 1922, υπογράφτηκε η συνθήκη των Μουδανιών, με την οποία η Ελλάδα εγκατέλειψε την Ανατολική Θράκη. Την αποχώρηση του Ελληνικού Στρατού ακολούθησε ο ελληνικός πληθυσμός, ο οποίος ανερχόταν γύρω στις 280.000. Στην Θράκη με τον σχηματισμό της Στρατιάς του Έβρου, άρχισε η αναδιοργάνωση του  Ελληνικού Στρατού, υπό δυσμενέστατες συνθήκες, με προσωπικό και μέσα που διασώθηκαν από το Μικρασιατικό μέτωπο.

Οι Διαπραγματεύσεις

Οι υπερφίαλες αξιώσεις της Τουρκίας αφενός (παράδοση του στόλου, καταβολή υπέρογκου αποζημιώσεως, εκδίωξη Ελλήνων, αποπομπή Πατριαρχείου) και το διεθνές κλίμα αφετέρου, είχαν δημιουργήσει  δύσκολες συνθήκες για την χώρα μας. Την 7 Μαΐου 1923 μετά από απόφαση των αρχηγών του στρατιωτικού κινήματος, αντικαταστάθηκε ο Βενιζέλος ως εκπρόσωπος της Ελλάδος, από τον Υπουργό Εξωτερικών Απ. Αλεξανδρή, πλην όμως συνέχισε να παραβρίσκεται στην σύσκεψη και να διαπραγματεύεται. Την 24 Μαΐου η Ελλάδα έδωσε διήμερη προθεσμία, προκειμένου να άρει η Τουρκία τις απαιτήσεις για πολεμικές επανορθώσεις, αλλιώς θα αποχωρούσε από την σύσκεψη. Η στρατιά του Έβρου έλαβε εντολή την 27 Μαΐου να εξορμήσει προς κατάληψη της Αν. Θράκης. Την 26 Μαΐου ο Ινονού δήλωσε ότι η Τουρκία παραιτείται της καταβολής αποζημιώσεων, εφόσον η Ελλάδα αναγνωρίσει την υποχρέωση αυτή, αναλάβει μέρος του Οθωμανικού δημοσίου χρέους και παραχωρήσει στην Τουρκία το τρίγωνο του Κάραγατς. Ο Βενιζέλος συμφώνησε. Ο Αντιστράτηγος Πάγκαλος Θ. διοικητής της Στρατιάς του Έβρου, διαφώνησε και κινήθηκε δυναμικά με σκοπό την  ανάληψη της εξουσίας. Μετά από απόφαση του Πλαστήρα αντικαταστάθηκε από τον Αντιστράτηγο Μαυρομιχάλη Πιερράκο.

Η συμφωνία

Στο τελικό κείμενο της συνθήκης ενσωματώθηκαν και οι  συμβάσεις ανταλλαγής πληθυσμών που υπογράφηκαν την 30 Ιαν 1923. Αντηλλάγησαν 150.000 Έλληνες  που απέμειναν στην Μ. Ασία, με 388.000 Τούρκους που ευρίσκοντο στην Ελλάδα. Την υπογραφή της συνθήκης ειρήνης την υποδέχτηκαν οι Έλληνες με αίσθημα ανακούφισης, μετά από 11 χρόνια πολέμου. Κατοχυρώσαμε  την κυριαρχία  μας επί των νήσων του Αν. Αιγαίου, συμφωνήσαμε  για τα χερσαία σύνορα με την Τουρκία και αποκτήσαμε πληθυσμιακή ομοιογένεια. Ο Ελληνισμός εγκατέλειψε το όραμα της μεγάλης Ελλάδος, συνειδητοποιώντας τα όρια της αντοχής του. Υπήρξε μια «Έντιμος Ειρήνη» η οποία απέδιδε την πραγματικότητα. Η συμβολή του Ελ. Βενιζέλου στην υπογραφή της, υπήρξε ουσιαστική.

Αντγος εα Ι.Κρασσάς