Το Σχέδιο Άτσεσον για την Κύπρο

«Ὅλαι αἵ συμφωνίαι  μας άπέβησαν μάταιαι , ἄλλα συμφωνούμαι καί ἄλλα ὑμεῖς πράττετε» Τηλεγράφημα  του Γ. Παπανδρέου προς Μακάριο την 7η  Αυγ 1964.

Στις αρχές Ιούλιου του 1964 στην Γενεύη, άρχισαν  διαπραγματεύσεις μεταξύ της Ελλάδος και της Τουρκίας, με σκοπό την αποτροπή του πολέμου, λόγω της Κυπριακής κρίσεως. Ο Φιλανδός διπλωμάτης Σακχάρι Τουομιόγια, τις επόπτευε ως μεσολαβητής του ΟΗΕ. Στην Γενεύη, είχε μεταβεί κατόπιν εντολής του προέδρου Τζόνσον και ο πρώην υπουργός εξωτερικών των ΗΠΑ Ντην Άτσεσον, με σκοπό την παροχή βοήθειας στην εξεύρεση λύσεως του Κυπριακού προβλήματος. Η παρουσία του Άτσεσον,  συνοδευόμενου από τον υφυπουργό Εξωτερικών των ΗΠΑ, δεν είχε επισημοποιηθεί, παρότι οι εμπλεκόμενοι και ο ΟΗΕ αποδέχθηκαν την βοήθεια του.  Είχε φήμη δεινού διαπραγματευτή και οι προτάσεις του εξαρχής αποτέλεσαν την βάση των συνομιλιών. Ο
Μακάριος δεν δέχθηκε να συμμετάσχει στις συνομιλίες.

Το ιστορικό της κρίσεως

Ο πρόεδρος της Κύπρου Μακάριος, την 30 Νοεμβρίου 1963, κατήγγειλε μονομερώς τις συμβάσεις Λονδίνου Ζυρίχης, με 13 προτάσεις τροποποιήσεως του Κυπριακού Συντάγματος, που υπέβαλλε προς τις εγγυήτριες δυνάμεις.  Οι τουρκοκύπριοι, που θιγόντουσαν από τις αλλαγές, αντέδρασαν  με βίαιο τρόπο, υποστηριζόμενοι από την Τουρκία. Η Ελλάδα με την σειρά της υπεστήριξε την Κύπρο, ενισχύοντας την με μέσα και με προσωπικό.  Ο στρατηγός Γ. Γρίβας ανέλαβε την αρχηγία όλων στρατιωτικών  δυνάμεων που ευρίσκοντο στην νήσο.  Η κλιμάκωση των συγκρούσεων μεταξύ των δύο κοινοτήτων, έφεραν την Ελλάδα και την Τουρκία στα πρόθυρα πολέμου. Τότε δημιουργήθησαν οι πράσινες γραμμές διαχωρισμού των δύο κοινοτήτων στις πόλεις. Την 5 Μαρτίου 1964, με την 186 απόφαση του Συμβουλίου ασφαλείας του ΟΗΕ, αποστάλθηκε  στην Κύπρο ειρηνευτική δύναμη. Η κατάσταση επιδεινώθηκε όταν ο Μακάριος  δήλωσε ότι θα ζητήσει την βοήθεια της ΕΣΣΔ σε περίπτωση Τουρκικής εισβολής. Οι ΗΠΑ δεν επιθυμούσαν ούτε τον πόλεμο μεταξύ Ελλάδος και Τουρκίας, ούτε την μετατροπή της Κύπρου σε «Κούβα»  της Μεσογείου. Η προσπάθεια του προέδρου των ΗΠΑ Τζόνσον, για την έναρξη συνομιλιών μεταξύ Παπανδρέου και Ινονού απέτυχε. Την δεδομένη συγκυρία, ένα ανεξάρτητο Κυπριακό κράτος αποτελούσε απειλή για τα συμφέροντα των ΗΠΑ στην περιοχή. Η λύση που υιοθέτησαν οι ΗΠΑ, ήταν η ένωση της Κύπρου με την Ελλάδα.

Το σχέδιο

Ο Άτσεσον πρότεινε ένα σχέδιο ενώσεως της Κύπρου με την Ελλάδα, το οποίο στην τελική του μορφή προέβλεπε: α. Την άμεση  ένωση της Κύπρου με την Ελλάδα και αναγνώριση της Ελληνικής κυριαρχίας. β. Την διοίκηση της νήσου από Ελληνοκύπριο, ο οποίος θα κατείχε θέση υπουργού της Ελληνικής κυβερνήσεως γ. Την τοποθέτηση τουρκοκυπρίου έπαρχου σε 2 επαρχίες. δ. Την μίσθωση της χερσονήσου της Καρπασίας, για 50 χρόνια από τους Τούρκους. δ. Την διαβίωση των τουρκοκυπρίων  υπό τις ίδιες συνθήκες των μουσουλμάνων της Θράκης. ε. Την επανεγκατάσταση των απελαθέντων Ελλήνων από την Κωνσταντινούπολη. Η κυβέρνηση Γ. Παπανδρέου το αποδέχθηκε, του πρωθυπουργού επισημαίνοντας: «Μας χαρίζουν πολυκατοικία, με τον όρο να τους νοικιάζουμε την σοφίτα.» Ο Μακάριος  διαφώνησε με το σχέδιο, διεκδικώντας πλήρη ανεξαρτησία της Κύπρου. Σε περίπτωση εφαρμογής του σχεδίου προειδοποιούσε με αιματοκύλισμα της νήσου. Η ελληνική κυβέρνηση αναγκάσθηκε να ανακαλέσει την  απόφαση της, δεχόμενη τα επικριτικά σχόλια των ΗΠΑ για τις παλινωδίες της. Στην συνέχεια  απέρριψε το σχέδιο και η Τουρκία.

Το σχέδιο Άτσεσον αποτέλεσε την μεγαλύτερη  ευκαιρία ενώσεως της  Κύπρου με την Ελλάδα. Δυστυχώς ο Παπανδρέου στερείτο της πυγμής για την λήψη γενναίων αποφάσεων, ενώ ο Μακάριος αποδείχθηκε ο  μοιραίος ηγέτης επιδιώκοντας το απραγματοποίητο. Η εξέλιξη του Κυπριακού απέδειξε το μεγάλο σφάλμα απόρριψης του σχεδίου Άτσεσον.

Αντγος εα Ιωάννης Κρασσάς

f.oineas@yahoo.com